Loven en bidden

Beschrijving

DE SINT-CATHARIJNEKERK
De wandeling begint op de Markt, het hart van de vesting. Ga rechts van het stadhuis de Koopmanstraat in. Houd op het pleintje Wellerondom links aan. De Sint-Catharijnekerk, waar je naartoe loopt, is een vijftiende eeuwse basiliek. De kerk is een prachtig voorbeeld van de Brabantse gotiek. Andere voorbeelden in de omgeving zijn de kerken van Dordrecht en Zierikzee en de Rotterdamse Sint-Laurenskerk. Een belangrijk kenmerk is het gebruik van lichtgetinte natuursteen. Verder vallen deze kerken op door de rijke detaillering en, in het gebouw, de ronde zuilen met koolbladkapitelen. In de regel is er één toren, aan de westzijde van de kerk. Ook in Brielle is dat het geval. De kerk is genoemd naar de heilige Catharina, onder andere schutspatrones van de zeelieden. De Sint-Catharijnekerk is gebouwd tussen 1417 en 1482 op de plaats waar een vorig kerkgebouw in vlammen was opgegaan. De brand in 1405 betekende het einde van de oude parochiekerk van Den Briel. 

Het naastgelegen Maarland, waarmee Den Briel al gauw een eenheid vormde had een eigen parochiekerk. Als je deze wandelroute blijft volgen, zie je de plaats waar deze kerk ooit stond. Zou de Sint-Catharijnekerk zijn voltooid, dan kon deze de vergelijking met de Sint-Jan in Den Bosch moeiteloos doorstaan. De toren zou zelfs hoger zijn geweest dan de ruim 110 meter hoge Utrechtse Domtoren. Echter, de kerk is niet afgebouwd. Er was minder geld omdat de handelspositie van Brielle eind vijftiende eeuw terugliep door de verzanding van de Maas en de Goote. Tegelijkertijd waren er enkele stadsbranden, dit was een reden om de bouw van het reusachtige gebouw stil te leggen. Zo bleven het dwarsschip en het koor achterwege en werd de Sint-Catharijnekerk nooit een kruiskerk. Het gebouwde gedeelte werd afgesloten met een enorme blinde muur: de muur waar je nu tegenaan kijkt. Ook de toren, aan de andere kant van de kerk, is niet afgebouwd. Hij is 57 meter hoog, ongeveer de helft van de geplande hoogte. Een achtkantige aanzet voor het restant van de toren is bovenop te zien. Het bouwwerk fungeerde ooit als vuurtoren voor de scheepvaart.

Is de Sint-Catharijnekerk geopend, ruim dan wat tijd in voor een bezoek. Bedenk dat in deze kerk de Vader des Vaderlands Willem van Oranje, in het huwelijk is getreden met zijn derde vrouw: Charlotte de Bourbon. Een gebrandschilderd raam uit 1922 herinnert aan deze gebeurtenis op 12 juni 1575, drie jaar nadat de Sint-Catharijnekerk protestants werd. De tekst die u voor de kerk in het plaveisel ziet "Komt al tot Gods huys in" herinnert aan het vertrek van Stadhouder Willem III naar Engeland in 1688. Zijn vrouw Mary Stuart zou hem vanaf de toren hebben uitgezwaaid. In Engeland stootte Willem III zijn schoonvader van de troon, een gebeurtenis die bekend staat als de Glorious Revolution. Maart 2022 bezocht ook de onze huidige Koning Willem-Alexander de kerk en was bij de opening aanwezig van het herdenkingsjaar 1572. Ten slotte heeft Willem-Alexander zijn koningschap, in ieder geval deels, te danken aan de historische gebeurtenissen in Brielle.Mogelijk wil je meer weten over de Vader des Vaderlands, de opstand tegen de Spanjaarden en de rol die Brielle daarbij speelde op 1 april 1572. Loop dan ook de stadswandeling In naam van Oranje.

BRIGITTENPOORTJE
Sla links van de Sint-Catharijnekerk rechtsaf het Sint-Catharijnehof op. Aan de linkerkant staat het Brigittenpoortje. Dit poortje is de enige tastbare herinnering aan de vijf rooms-katholieke kloosters die Brielle ooit telde. Ze stonden in dit gedeelte van de vesting. Het ging om het klooster van de Cellebroeders, dat van de Cellezusters, het grote Sint-Catharinaklooster, het Clarissenklooster, waar de nonnen in strenge armoede leefden, en het Brigittenklooster. Daarnaast waren er in Rugge, net buiten Brielle, twee kloosters. Het Brigittenklooster is gebouwd in 1485 en daarmee het jongste klooster in Brielle. Veel bloei kenden de kloosters niet. Er was regelmatig brand en na 1572, toen de protestanten de overhand kregen, was er eigenlijk geen ruimte meer voor deze katholieke gebouwen. 

Tip: In het Historisch Museum Den Briel kun je een olieverfschilderij van het Brigittenpoortje zien. Het is in 1935 gemaakt door K. Noltee.

MERULA WEESHUIS
Rechts van het Brigittenpoortje, aan de andere kant van de Brigittenweg, ziet u het Merula Weeshuis. Naamgever van het Merula Weeshuis is Angelus Merula of Engel Willemsz. de Merel. Merula, in 1482 geboren in Brielle, studeerde theologie in Parijs. Tot 1532 vervulde hij eerst kerkelijke functies in zijn geboortestad. Daarna werd hij pastoor in Heenvliet. Merula was een tijdgenoot van Erasmus en Luther. Ook hij had moeite met de gang van zaken in de rooms-katholieke kerk. Nadat Merula had gepleit voor hervormingen, beschouwde de kerk hem als een ketter. In 1552 arresteerde de Inquisitie hem en vijf jaar later stierf hij in het Belgische Bergen, op weg naar de brandstapel. Vlak voor zijn gevangenneming had Angelus Merula laten vastleggen dat zijn bezit naar de stad Brielle zou gaan. En dat zijn woonhuis een weeshuis moest worden. Dat is gebeurd, tot 1948 was het pand in gebruik als weeshuis. De fraaie gevelsteen toont een klas met een schoolmeester en zijn leerlingen. De meisjes zitten aan de ene kant, de jongens aan de andere kant. Het Merula Weeshuis was een gemengd weeshuis. Net als het in de negentiende eeuw geopende Geuzengesticht voor gereformeerde wezen, dat aan de Voorstraat staat. Bovenaan het tafereel op de gevelsteen beeldt de duif de Heilige Geest uit, het symbool van hulp en bijstand. Het weeshuis heeft sinds 1948 verschillende kantoorbestemmingen gehad. 

ASYLPLEIN
Ga voor het Merula Weeshuis rechtsaf het Sint-Catharijnehof op. Volg de straat langs de kerktoren en de zijkant van de kerk tot de eerste weg links. Ga links de Langestraat in en direct weer rechts, door de Raas, naar het Asylplein. Het Asyl voor Oude en Gebrekkige Zeelieden is geen religieus gebouw. Het Asyl, in 1872 gebouwd, staat echter wel op de plaats waar voorheen de parochiekerk van Maarland stond. Deze kerk heette de Pieterskerk. Na de veranderingen in 1572 raakte de kerk zijn religieuze betekenis kwijt. Van een rooms-katholiek gebedshuis waarvan de grote middeleeuwse schrijver Jacob van Maerlant nog koster zou zijn geweest, veranderde het gebouw in een pakhuis en opslagplaats voor het loodswezen. Het kerkplein gebruikten de Briellenaren voor de jaarlijkse kermis en als exercitieterrein. In 1817 verdween de slecht onderhouden Pieterskerk definitief onder de slopershamer. Het Asylplein is een bijzondere plek in Brielle. Wil je meer Brielse historie verkennen? Bijvoorbeeld de militaire kant? Kies dan ook voor de stadswandeling Duizend bommen en torpedo's.

BEGIJNHOFKAPEL
Steek het Asylplein schuin over, linksaf de Vrouwenhoflaan in. Aan het einde van deze straat vind je het bescheiden vrouwenhofje, dat in de middeleeuwen een begijnhofje was. Volgens de gevelsteen is het vrouwenhofje in 1755 geheel vernieuwd en met twee oude vrouwen vergroot. Links de hoek om, in de Coppelstockstraat, staat een van de oudste monumenten van Brielle: de bij het hofje behorende Begijnhofkapel. De kapel is rond 1460 gebouwd en de enige tastbare herinnering aan de geschiedenis van de begijnen in Brielle. Begijnen waren alleenstaande vrouwen, die samen een gemeenschap van leken vormden binnen de rooms-katholieke kerk. Anders dan kloosterlingen legden begijnen geen eeuwige gelofte af. In 1571 waren er in Brielle nog maar twee begijnen. Een jaar later viel het doek voor het begijnenhofje. De kapel vermoedelijk gewijd aan Johannes de Doper, veranderde in een turfpakhuis en, nadat de molen in 1882 was afgebrand, een maalderij. Vanaf 2008 is de begijnhofkapel grondig gerestaureerd. De kapel hoort bij de nieuwbouw, waar mensen met een lichte verstandelijke beperking begeleid wonen. 
Op deze route hebben we voornamelijk kerken en kapellen gezien, maar er is natuurlijk meer! Kies bijvoorbeeld voor de stadswandeling De Brielse stadswallen.

ST. JACOBSGASTHUIS
Keer om en loop de Coppelstockstraat uit en rechts de Voorstraat in. Aan de linkerhand zie je een opvallende witte kerk, die opgaat in de gevelwand in de Voorstraat. Dit is de kapel die behoorde bij het St. Jacobsgasthuis. Het gasthuis voor oude mannen werd ook wel Noordeindse gasthuis genoemd, ter onderscheid van het Zuideindse gasthuis of Catharina Gasthuis dat nog altijd bestaat. Het St. Jacobsgasthuis is verloren gegaan. De kapel diende lange tijd als Engelse kerk en Waalse kerk. Sinds eind vorige eeuw is het een dokterspraktijk. 

SYNAGOGE 
Ga in dezelfde richting verder in de Voorstraat. Sla op de Markt linksaf en loop de Vischstraat uit. Ga aan het eind van de Vischstraat rechtsaf de Turfkade op. Op nummer 16 is de Brielse synagoge te vinden. Het joodse godshuis, dat ook een ruimte had met een ritueel bad, is in 1871 in gebruik genomen. Het kwam in de plaats van een tot synagoge gewijd tuinhuis. In 1942 kwam er een abrupt einde aan het joodse leven in Brielle. De deportatie door de Duitsers, niemand keerde terug, had ook tot gevolg dat de synagoge of sjoel in verval raakte. Begin deze eeuw is het gebouw gerestaureerd. Nu is het een centrum voor ontmoeting, bezinning en cultuur.

ROOMS-KATHOLIEKE KERK
Neem de eerstvolgende straat rechts, de Varkensstraat en sla aan het eind rechtsaf de Nobelstraat in. Aan de linkerzijde van de Nobelstraat, schuin tegenover waar je nu staat, staat de rooms-katholieke kerk van Brielle. De kerk is in 1831 ingewijd. Ruim tweeënhalve eeuw nadat de Sint-Catharijnekerk protestants werd, hadden de Brielse rooms-katholieken weer een eigen kerk. Het gebouw is een zogenaamde waterstaatskerk, ontworpen in neoclassicistische stijl. De rooms-katholieken hebben hun kerk gewijd aan de Martelaren van Gorcum. Ga verder in de Nobelstraat tot je weer op de Markt bent. Dat is het eindpunt van de wandelroute, je kunt de route verlengen door een bezoek te brengen aan de Bedevaartskerk vlak buiten Brielle. Het is raadzaam om dat met de auto of de fiets te doen in verband met de afstand (2 km). 

BEDEVAARTSKERK
Verlaat de vesting van Brielle, ga rechtsaf de N218 op en op de 2e rotonde de 2e afslag (richting Hellevoetsluis). Neem vervolgens de eerste weg rechts en volg deze, met de bocht naar links mee, tot op de Rik. Stop bij de eerste kruising rechts (Kloosterweg). De Bedevaartskerk is gebouwd op de plaats waar voorheen het Regulierenklooster van Sint Elizabeth stond. In de directe omgeving stond ook het St. Andries Zusterhuis. Na de inname van Brielle, op 1 april 1572, plunderden en verwoestten de protestantse watergeuzen deze rooms-katholieke gebouwen. In de nacht van 9 op 10 juli 1572 brachten de geuzen hier, in een turfschuur, negentien rooms-katholieke geestelijken uit onder andere het veroverde Gorinchem om het leven. Sindsdien heten zij de Martelaren van Gorcum. Het bedevaartsoord van de H.H. Martelaren van Gorcum ontstond na de heiligverklaring van de "Martelaren van Gorcum" in 1867. Op het Martelveld werd in 1880 een kapel met omgang gebouwd, deze waren van hout omdat er in het schootsveld van de vesting geen stenen gebouwen mochten staan. In 1912 is de houten omgang door een storm beschadigd en vervangen door een carrévormige omgang van gewapend beton (één van de vroegste betonconstructies van Nederland). Op het Martelveld verrees in 1921 een natuurstenen monument met een openluchtaltaar en een bassin met water dat bekend is als 'de Heilige Put'. De houten kapel werd in 1929-1931 vervangen door een bakstenen bedevaartskerk met processiegang. De kerk en de toegangspoort zijn in een traditionalistiche bouwstijl.