Handel en Wandel

Beschrijving

BRIELSE VISHAL
De wandeling begint op de Markt, het hart van de vesting. Loop links langs de Hoofdwacht, recht tegenover het stadhuis, de Vischstraat in. Aan je rechterhand, op nummer 12, herinnert de gevelsteen 'de Gekroonde Harin' aan de visvangst. Halverwege de Visschtstraat ziet u links, op de hoek van de Rozemarijnstraat, een klein pleintje. Hier stond vanaf 1657 de Brielse vishal, waar de door Brielse vissers aangevoerde vis werd gekeurd en afgeslagen. De visserij kende in de veertiende en vijftiende eeuw een bloeitijd, maar al in 1780 kwam de Brielse zeevisserij stil te liggen. De zalmvisserij op de rivier hield langer stand, tot net na de Tweede Wereldoorlog. Maar veel stelde dat toen al niet meer voor. De vishal is in de tweede helft van de negentiende eeuw afgebroken. De aanvoer van vis was te klein geworden en voor de keurmeester, afslager en vismarktcommissaris was er onvoldoende werk. De vishal had zijn bestaansrecht verloren. Wat nog rest is de pomp en één van de zuilen.

Loop verder de Vischstraat in en stop aan het einde. In het wegdek (en links tegen de gevel) ziet u een hardstenen gleuf. Daarin pasten vloedplanken, bedoeld om de boel droog te houden in geval van hoogwater. Tot halverwege de vorige eeuw stond de haven van Brielle in open verbinding met de zee. De stedelingen hadden dan ook regelmatig natte voeten of, vooral als ze aan de haven woonden, ondergelopen woningen. Vloedplanken hielden wel wat water tegen maar lang niet alles. In 1950 kwam er een eind aan deze situatie. De Brielse Maasdam zorgt er sindsdien voor dat eb en vloed geen vrije toegang meer hebben tot de stad. Overigens: enkele jaren na de oplevering van de dam kregen grote delen van Zuidwest-Nederland te maken met de Watersnoodramp (1 februari 1953). Aan Brielle ging die ramp voorbij, dankzij de Brielse Maasdam. De Watersnoodramp is wel een in relatie gebracht met de goddelijke voorzienigheid.

HAVEN VAN BRIELLE
Loop naar de brug over de haven. Het water dat je aan beide zijden van de brug ziet, is in feite een restant van de getijstroom de Goote. Sinds de zestiende eeuw is dit de belangrijkste haven van Brielle. Brielle lag aan de oostzijde in de volle lengte aan de Goote, een stroom die toegang gaf tot de Maas, in het noorden, maar ook tot zuidelijke wateren. Logisch dat hier in de vijftiende eeuw een haven ontstond en vanaf die tijd handel werd gedreven. De haven was te vinden aan de westelijke oever en op een eilandje vlak voor de stad. Later verzandde de Goote, de steeds ondieper wordende stroom was op een gegeven moment niet langer bevaarbaar. De directe vaarweg naar het zuiden ging definitief verloren nadat de Goote was ingepolderd. De haven die je ziet is een overblijfsel van de westelijke arm van de Goote. De oostelijke arm ligt verderop en is sinds de eerste modernisering van de vesting, halverwege de zeventiende eeuw, in gebruik als stadsgracht. Daartussen, aan de overzijde van de brug, ligt wat ooit het eiland in de Goote was. De verzanding van de Goote had grote consequenties voor de Brielse handel en rijkdom. Wil je ook de oostelijke arm van de Goote zien en meer weten over de vestingwerken, kies dan voor de stadswandeling 'De Brielse stadswallen'.

SCHARLOO
Ga de brug over en rechts het Scharloo op. Direct links zie je 'Het Gekroonde Hart', een voormalige jeneverstokerij. De stokerij is al sinds 1869 buiten bedrijf. Dat geldt ook voor de bierbrouwerij, die in 1620 is gesticht en naast de stokerij stond. Overigens waren er meer bierbrouwerijen in Brielle. Het was immers een tijd dat bier betrouwbaarder was dan water. Even verderop aan het Scharloo stond, vanaf 1896, de Eersteling, een stoomzuivelfabriek, die na ruim drie decennia werd overgenomen door een Rotterdamse concurrent. Aan de overzijde is de Turfkade met zijn pakhuizen. Hier stond ook de stadskraan (die verder terug in de tijd bij de Maarlandse haven was te vinden). De Turfkade was het paradeveld voor het Brielse garnizoen, tevens waren hier de veemarkten. Nu word hier elke maandag de weekmarkt gehouden.

SLAGVELD/LIJNBAAN
Keer om en steek over naar het Slagveld. Het tweede gebouw aan je rechterhand, is in 1910 in gebruik genomen als veilinglokaal. Een belangrijke uitbreiding volgde in 1930. Na de Tweede Wereldoorlog verhuisde de veiling naar een nieuw pand ten zuiden van de vesting. Ga verder en steek het smalle bruggetje over. Ga daarna rechts de Lijnbaan op. Aan de overzijde, de zijde waar je zojuist vandaan komt, staan twee grote gebouwen. Rechts het stadskantoor, links het Catharina Gasthuis. Waar nu het gasthuis is, bepaalden tot 1971 de acht karakteristieke schoorstenen van de kalkfabriek het silhouet van Brielle. De Stoomschelpenzuigerij en Schelpkalkbranderij verwerkte schelpen met zand tot bakstenen en andere producten. De fabriek had een internationale afzet. Rechts achter het stadskantoor was een houthandel gevestigd. Extra bewijs voor de stelling dat dit een bedrijvig stukje Brielle was.

ZAKKENDRAGERHUISJE
Loop de Lijnbaan uit, ga de Geuzenstraat in en neem de eerste straat rechts, de Nieuwstraat.  Hier, op de plek waar ooit de stadsmuur stond, woonden de Brielse loodsen in hun eenvoudige woningen. De welvarende reders hadden hun woonhuis aan het statige Maarland Noordzijde. Verschil moet er zijn, toen ook. Overigens woonden aan de Nieuwstraat ook ambachtslieden van een scheepswerf. Loop door tot het eind van de Nieuwstraat. Links op de hoek met het Maarland Zuidzijde staat het zakkendragershuisje. Hier, in dit huisje, verdeelden de zakkendragers het werk als er een schip moest worden geladen of gelost. Dat gebeurde lange tijd met de hand.  De Brielse zakkendragers stonden ook bekend als 'kaailopers'. De bel aan de zijgevel was bedoeld om hen te waarschuwen als er een schip klaar lag. Het huisje is in 1998 herbouwd, nadat het in 1952 was gesloopt omdat het vervallen was en de schepen niet meer met de hand werden geladen en gelost. Het Maarlandse Klokje is, net als het zakkendragershuisje waaraan het bevestigd is, een replica. Het uurwerk, oorspronkelijk bevestigd in het begin van de achttiende eeuw, diende vermoedelijk als brandklok of om te waarschuwen voor hoog- of laagwater. 

MAARLAND
Ga links het Maarland Zuidzijde op en stop op de brug over de haven. Dit is de oudste, en tot de zestiende eeuw de enige, haven van Brielle. Veel panden aan het Maarland wijzen op een welvarend verleden. De Maarlandse haven is van oorsprong een natuurlijke kreek die uitmondde in de Goote. De ligging was perfect en al in de dertiende eeuw voeren Brielse handelslieden naar verre streken. Vooral om te handelen in haring. Er was een handelsnederzetting op het Zweedse schiereiland Schonen. In de veertiende en vijftiende eeuw nam de handel toe. Het gevolg was een handelsnetwerk dat zicht uitstrekte tot in Spanje, Portugal, Frankrijk, Engeland, Schotland, Noorwegen en het gebied rond de Oostzee. Meer handel betekende ook meer rijkdom. Van het geld bouwden de burgers van Brielle bijvoorbeeld de machtige Sint-Catharijnekerk. Het verzanden van de Goote en vanaf de zestiende eeuw ook de Maas, bracht de ommekeer. Het was moeilijk en duur om de haven op diepte te houden. Het verplaatsen van de haveningang had maar tijdelijk effect. De oude haveningang  is recht voor je, waar nu de Dijkstraat loopt. In 1607 kwam de haveningang op de huidige plaats, aan je rechterzijde. Vanaf 1700 liepen de scheepvaart, visserij en handel verder terug en Brielle veranderde van een handelsstad in een vestingstad. De kooplieden en vissers maakten langzaam maar zeker plaats voor militairen. De aanleg van de Nieuwe Waterweg (1866-1872) betekende het definitieve einde van de Brielse handelshaven. De scheepvaart verdween van de Brielse Maas en de loodsdienst verhuisde naar Maassluis. In Brielle noemde men Caland, de ontwerper van de Nieuwe Waterweg die in de vesting woonde, een moordenaar. Toch was de haven nog tot ver in de twintigste eeuw bedrijvig. 

MAARLAND NOORDZIJDE
Sla de brug over linksaf het Maarland Noordzijde op. Op de gevel van nummer 43 zie je een bijzondere gevelsteen '4 gecroonde ambachslien'. Het gaat om een architect met een steekpasser, een timmerman met een winkelhaak en een rol perkament, een steenhouwer met hamer en beitel en een metselaar met troffel en waterpas. Het is niet duidelijk of er een link is met ambachtelijke bedrijvigheid in Brielle.  De gevelsteen is een replica, de originele zestiende eeuwse steen met de vier gekroonde ambachtslieden is te zien in het Historisch Museum Den Briel.

HET ASYL 
Ga verder het Maarland Noordzijde op. Steek de haven over via het smalle bruggetje, rechtsaf en de eerste straat link de Kerkstraat. Loop deze uit en ga vlak voor de achterzijde van het Asyl voor Oude en Gebrekkige Zeelieden linksaf. Loop dit paadje uit tot je de voorzijde van het Asyl hebt bereikt. Zeelieden die oud en/of gebrekkig waren, konden vanaf 1872 van hun oude dag genieten in het Asyl voor Oude en Gebrekkige Zeelieden linksaf. Het Asyl is gerealiseerd ter gelegenheid van driehonderd jaar bevrijding door de watergeuzen, als geschenk van het Nederlandse volk, maar vooral van weldoener Alexander Verhuell. De linkervleugel ontbreekt wegens een tekort aan financiën. De wapens en het borstbeeld van Willem van Oranje sieren de gevel van het hoofdgebouw. Aan weerszijden van de trap staan de wapens van Brielle en Vierpolders. Het verhaal gaat dat de muur aan de achterzijde van het Asyl de bewoners moest beletten weg te lopen. De directeur, woonachtig in het hoofdgebouw, had de wind er goed onder. Het Asyl bevat tegenwoordig 'gewone' huurwoningen. Het asyl is gebouwd op de plek waar tot in de negentiende eeuw de Pieterskerk stond. Hier was tussen 1852 en 1866 een calicot- of katoenfabriek in bedrijf. De fabriek, die werk bood aan 72 mensen, hield het maar een korte tijd vol. De negentiende eeuw was duidelijk geen goede eeuw voor Brielle. Het Asyl herinnert aan de inname van Brielle door de watergeuzen op 1 april 1572. Wil je meer weten over dit belangrijke feit uit de vaderlandse geschiedenis weten, kies dan voor de stadswandeling In naam van Oranje.

LANGESTRAAT/WELLERONDOM 
Loop de steeg tegenover de lange vleugel van het Asyl in, de Raas, vergeet niet om hier even stil te staan en te genieten van dit fotogenieke steegje.  Loop door tot de Langestraat. Aan de andere kant van de Langestraat op nummer 29 zie je een gevelsteen die herinnert aan de zestiende-eeuwse korenmarkt: 'Dit is in de Koremaet'. Ga linksaf de Langestraat in, passeer het pleintje Wellerondom (met de stadspomp) en ga rechtdoor de Koopmanstraat in. Aan het eind zie je de Markt, het eindpunt van deze wandelroute.