Vogeltrek, de piek valt in oktober

Als boswachter en natuurliefhebber kom ik uiteraard genoeg buiten. Zowel in werktijd als daarbuiten. Vogels hebben al sinds mijn jeugd bovenmatig mijn aandacht. Nu het najaar is kunnen we genieten van een prachtig fenomeen, najaars-vogeltrek! Lang bestonden daarover de nodige onzin-verhalen: boerenzwaluwen zouden in de herfst in de modder wegkruipen en daar in het voorjaar weer uitkomen. De koekoek zou ’s-winters veranderen in een sperwer…

Stuwtrek
Tja, eigenlijk weten we nog niet zo lang wat vogeltrek inhoudt. Feit is dat vogeltrek vooral in de maand oktober heel zichtbaar is, vooral hier aan de kust!

Wonend op Voorne-Putten zit je gebeiteld als je vogeltrek wilt beleven. Vogeltrek manifesteert zich in het najaar namelijk het meest duidelijk langs de kust. Dat komt omdat langs de kust de vogeltrek wordt gestuwd. Neem de kaart van Europa maar eens voor je. Realiseer daarbij dat miljoenen vogels uit Noord- en Oost Europa hun winterkwartier in Afrika hebben. Hun instinct volgend vliegen ze daarom in Zuidwestelijke richting. Landvogels vermijden het vliegen over zee. Zodra zij de kuststrook bereiken gaan ze die volgen. In de praktijk betekent dit dat over het continent sprake is van een heel breed front van vogels en langs de kust een hele smalle baan met juist een grote vogeldichtheid. Dit noemen we gestuwde trek. Dit geldt ook voor zeevogels die vanuit het Noorden zuidwaarts gaan. Zij vliegen via de Noordzee en vermijden juist het vliegen over land; hun trek wordt ook gestuwd langs de kust!

Foto: Vink – Ruud Poelstra 

Navigatie en instinct
Het blijft wonderlijk hoe al die vogels hun bestemming ver zuidelijk weten te vinden. Zeker als we beseffen dat de eerstejaars vogels –dit jaar uit het ei gekropen- vaak eerder de trek beginnen dan de oudere. Dit bewijst dat de trekrichting in de genen is vastgelegd en niet wordt aangeleerd. Uit onderzoek blijkt dat vogels tijdens hun leven wel veel leren over het landschap onderweg. Waar zijn veilige stopplaatsen, waar is geschikt voedsel voorhanden, welke landschapselementen kan ik voortaan gebruiken bij mijn navigatie. Het is een harde leerschool, de jonge en nog onervaren vogels betalen een hoge tol. Veel van hen overleven het eerste jaar niet.

Foto: Spreeuwen – Ferry Siemensma 

Vogeltrek beleven
Bij de meeste vogelkenners gaat het hart in de nazomer al wat sneller kloppen. Vanaf eind juni is er al vogeltrek te zien! De eerste groepen jonge spreeuwen vertonen zich dan. Maar ook wadvogels uit het hoge noorden wiens broedsel is mislukt, zijn al terug. Maar de echte piek valt toch in oktober. Op dagen met de juiste omstandigheden kun je op Voorne-Putten in een dag tijd wel tienduizenden landvogels zien langskomen. Leeuweriken, lijsters, vinkachtigen, kwikstaarten, kauwen, duiven en nog veel meer; soms kom je ogen en oren tekort en vliegen ze rakelings langs je heen. Roofvogels zoals de sperwer, die van deze trekvogels leven, volgen de trek op de voet.

Ondanks die massale zichtbare trek overdag is het nauwelijks voor te stellen dat dit nog maar een klein deel is van de totale hoeveelheid. Uit onderzoek met gevoelige radar is gebleken dat ’s-Nachts nog veel meer trek plaatsvindt. Het gros van de vogels vliegt dan heel hoog en individueel.

Foto: Pestvogel – Peter van den Bos