De oude bakens langs de Maas

Het oudste stuk dat in het Streekarchief ligt, is een privilege uit het jaar 1280 waarin werd bepaald dat de stad Brielle twee ‘vireberghe’ (vuurtorens) mocht bouwen. Dat was een belangrijke stap voor het groeiende haventje, want de lichtbakens loodsten de handelsschepen veilig langs de kust en over de Maas naar Brielle.

Vierboete
In het midden van de 15e eeuw is er sprake van een houten en een stenen ‘vierboete’. De stenen was een vast herkenningspunt en stond langs de Zwartelaan in Oostvoorne. Tegenover het voetbalveld van OVV is de fundering hiervan nog steeds te vinden. Het houten baken kon eenvoudig worden verplaatst als de stromingen door nieuwe zandplanten wijzigden en de schepen via een andere vaarroute moesten worden geleid.

Die vuurbakens waren nuttig voor handelsschepen, maar ook vijandelijke oorlogsschepen konden ze gebruiken om zich te oriënteren. Vanwege een dreiging van de vijandelijke Franse vloot werd het houten baken in het jaar 1542 geheel gesloopt, terwijl van het stenen baken het bovenste, houten gedeelte werd weggehaald. In 1544 werd een en ander weer hersteld, maar in 1552 werd de stenen toren – opnieuw uit angst voor een Franse invasie – tot de grond toe afgebroken.


 

Oorlogsdreiging
In 1937 werden aan de Zwartelaan in Oostvoorne de fundamenten van die stenen vuurtoren gevonden. In 1964 werd deze fundering verder ontgraven en opgemetseld. Onderzoek naar de constructie maakte duidelijk dat het een achthoekige toren moet zijn geweest, met bijna twee meter dikke muren. Vermoedelijk telde de toren drie verdiepingen en stond er een houten overkapping op waarin het vuur werd gestookt.

Als vervanging van de in 1552 gesloopte toren werd in 1559 een nieuwe, vierkante stenen toren gebouwd. Die is afgebrand, waarna de stad Brielle in 1630 op dezelfde plek een nieuwe toren liet bouwen. Dat is de Stenen Baak langs de Heindijk en deze deed tot 1850 dienst als vuurtoren. Op de top van de drie verdiepingen hoge toren stond oorspronkelijk een houten opbouw met glas-in-loodramen en een dak met een schoorsteentje. Deze Stenen Baak is van april tot en met oktober te bezoeken; op de drie verdiepingen wordt de bezoeker via een klank- en lichtspel door de geschiedenis geleid.

Kogelgloeioven
Het terrein rond de Stenen Baak is ingericht als kustbatterij; er staan kanonnen opgesteld, er zijn grondwerken opgeworpen en te midden daarvan staat een kogelgloeioven. Het waren maatregelen om te voorkomen dat vijandelijke schepen ongehinderd via de Maas verder landinwaarts konden varen. Dit bescheiden militaire complex is aangelegd onder leiding van Jan Blanken, die vanwege de oorlog tegen Engeland in 1781 een beschermende linie over Voorne organiseerde.

Op de zuidelijke oever van Voorne, bij De Quack, en bij de Stenen Baak langs de noordelijke oever werden kustbatterijen aangelegd. Het tussenliggende poldergebied kon door inundatie onder water worden gezet en de dijken die daar bovenuit staken, werden door zeven kleinere batterijen verdedigd.

In de kogelgloeiovens werden ijzeren kogels verhit totdat ze roodgloeiend waren. De bedoeling was dat een houten schip in brand zou vliegen als het door zo’n kogel werd geraakt. Alle oorspronkelijke exemplaren zijn ooit gesloopt, maar toen in 1955 bij de Stenen Baak de fundering van het gebouwtje werden aangetroffen, is de kogeloven daar in 1957 de aan de hand van oude beschrijven herbouwd. Op die manier kan een stukje maritieme en militaire historie in herinnering worden gehouden.