Geuzen op Voorne

Kom niet aan de Watergeuzen. Ze hebben een heldenstatus op Voorne. Zeker in Brielle, waar de inname van de stad door deze ruwe handlangers van Willem van Oranje elk jaar groots wordt gevierd. En inderdaad, de Watergeuzen gaven de geschiedenis op 1 april 1572 een beslissend zetje, maar of ze destijds met open armen werden ontvangen valt te betwijfelen. Ook buiten Brielle lieten de Geuzen hun sporen na. Drie historische pareltjes op Voorne getuigen van een tijd waarin religie je nog de kop kon kosten. Ook benieuwd? Pak gewoon de fiets.

Helden
Tegenwoordig worden de Geuzen op 1 april met gejuich ontvangen. Nadat ze traditiegetrouw de Spaanse verdediging in de pan hebben gehakt, gaan de bevrijders in triomftocht door de stad. Het Spel eindigt als de commandant op Bastion IX aan de galg bungelt. Historisch klopt er niet veel van, maar het feest is wel een geweldige traditie. Waar in Nederland wordt een historische gebeurtenis zo massaal, met praktisch de gehele bevolking in historische kledij, nagespeeld en gevierd?

Hoe het echt ging
De werkelijkheid verliep minder romantisch. In 1572 zaten maar weinig poorters van Den Briel op de Watergeuzen te wachten. Met piraterij en plunderingen hadden deze papenvreters een bedenkelijke reputatie opgebouwd. En erg kieskeurig waren de Watergeuzen niet. Ze mochten dan handlangers zijn van de prins van Oranje, die religieuze tolerantie voorstond, bij een ontmoeting met de Watergeuzen waren zowel katholieken als protestanten hun leven niet zeker. Nee, op 1 april 1572 stond niemand op de Watergeuzen te wachten; de calvinistische taliban stond voor de poort. Oh ja, en wat die verdediging van Den Briel betreft? Het Spaanse garnizoen was al eerder naar Utrecht verkast.

Negentien slachtoffers
Dat de Watergeuzen geen lieverdjes waren, kun je ervaren als je van Brielle naar Hellevoetsluis fietst. Begin in dat geval bij de houten Noordpoort aan het einde van de Dijkstraat. Vanaf dat moderne monument op Bastion IX kun je namelijk de Geuzen en Martelaren Route volgen die in 2022 werd gerealiseerd. Prachtige quotes over vrijheid en tolerantie in het plaveisel en aan lantarenpalen markeren de route die eindigt bij de Bedevaartkerk, aan de rand van Brielle. Waarmee we ook meteen het eerste pareltje hebben bereikt. Deze prachtige kerk uit 1932 staat op de plek waar admiraal Lumey, de bevelhebber van de Geuzen, in de nacht van 9 juli 1572 negentien geestelijken liet opknopen. Gewoon omdat het kon.

Martelaren
Het grootste deel van deze religieuzen werd gevangen genomen bij de inname van Gorcum en vervolgens naar geuzenbolwerk Den Briel verscheept. Na de nodige publieke vernederingen en een hardhandig verhoor bleken de meesten te volharden in hun geloof. Even buiten Den Briel werd het gezelschap daarom opgeknoopt in een verlaten turfschuur. Schrale troost: de negentien Martelaren van Gorcum werden drie eeuwen later heilig verklaard. Sindsdien bezoeken katholieke bedevaartgangers uit heel Europa deze gedoemde plek. In juli en augustus kun je de kerk met zijn relieken en achterliggende ommegang elke middag bewonderen. Echt een fietstocht waard.

Inquisitie
Als je vervolgens je navigatie naar Nieuwenhoorn volgt, stuit je al snel, aan de veilige kant van de dijk, op een middeleeuws kerkje. Let op de mooie spiltrap naast de toren. Ooit was het een katholiek gebedshuis, maar in 1572 werd het – na enig aandringen – protestants. Voor de komst van de Watergeuzen preekte hier pastoor Andries Simonszoon. Hij werd in 1568 door het Hof van Holland, dat het vuile werk voor de inquisitie opknapte, aan de tand gevoeld: of er zich misschien protestantse ketters in het dorp ophielden? De naam van marskramer Cornelis Hogewerve viel al snel. Hij had de pastoor belet om zijn doodzieke moeder de sacramenten toe te dienen. Dit soort dwalingen eindigde maar al te vaak op de brandstapel. Cornelis kwam met de schrik vrij, maar deze jacht op ketters voedde wel het verzet tegen de katholieke kerk en gaf de Watergeuzen wind in de zeilen. Want, eerlijk is eerlijk, tussen alle geloofsfanatici aan boord van de Geuzenvloot zaten ook heus echte vrijheidsstrijders.

De toren die alles zag gebeuren
Hellevoetsluis ligt iets verderop. Je kunt er wat drinken bij de historische marinehaven. Die is echter van ruim na 1572, net als alle gebouwen langs de kade. Voor je echter in de vesting van Hellevoetsluis arriveert, wacht je misschien wel de grootste verrassing: de losse toren van Nieuw-Helvoet, aan de Ring, een paar honderd meter verwijderd van de Rijksstraatweg. Dit dorp is min of meer de voorloper van Hellevoetsluis. De sobere toren is niet alleen een mooi gotisch bouwwerk, het was ook ooggetuige van de ondergang van Hendrik Boogaard, de pastoor van het bijbehorende kerkje. Na de inname van Den Briel hadden de Watergeuzen vrij spel op Voorne. Brandschattend en plunderend onderstreepten ze hun reputatie. Soms had dat enig strategisch nut - het platbranden van kasteel Ravesteyn bij Heenvliet bijvoorbeeld (de ruïne is nog zo’n parel) - maar de gevangenneming van Boogaard was een daad van zinloos geweld. De arme man werd zonder proces opgehangen.

De martelaren in de Bedevaartkerk, de prachtige toren van Nieuw-Helvoet en het lieflijke kerkje van Nieuwenhoorn maakten het allemaal mee. En wij? Wij kunnen er nu in alle vrijheid over mijmeren.

Creatieveling, docent en geschiedenis liefhebber Robert van Herk uit Brielle houdt en maakt sterk verhalend werk.